ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΤΥΧΗ ΤΩΝ ΗΣΥΧΑΣΤΙΚΩΝ ΕΡΙΔΩΝ

Ο Ιωάννης στ' Καντακουζηνός και ο Ιωάννης Κυπαρισσιώτης ανήκουν στη χορεία εκείνη των θεολόγων οι οποίοι με τα έργα τους εμπλούτισαν τη θεολογική γραμματεία σε μία περίοδο κατά την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία ταλανιζόταν από την ησυχαστική διαμάχη. Ταγμένοι ο καθένας στον δικό του ιδεολογικό χώρο επιχειρούν να προασπίσουν τις δογματικές τους θέσεις φωτίζοντας από διαφορετική οπτική γωνία το μείζον ζήτημα του ησυχασμού. Ο σοφός και φιλόσοφος Κυπαρισσιώτης μέσω της σχολαστικής διερεύνησης των θεολογικών θεμάτων αποσκοπεί στην ανατροπή της παλαμικής θεολογίας και δικαιολογημένα καθιερώνεται ως ο κύριος θεωρητικός της αντιπαλαμικής παρατάξεως. Στον αντίποδα στέκεται ο αυτοκράτορας και λόγιος Ιωάννης Καντακουζηνός, ο οποίος ενστερνιζόμενος τη θεολογία του Γρηγορίου Παλαμά, αναδεικνύεται σε ένθερμο υπερασπιστή του και αξιοποιώντας το παραδοσιακό κειμενικό υλικό για την πατερική θεμελίωση των θέσεων του ησυχασμού, επιδίδεται σε μία προσπάθεια προασπίσεως των παλαμικών θέσεων. Η ιδεολογική σύγκρουση των δύο θεολόγων και κατ' επέκταση των δύο παρατάξεων αποτυπώνεται εναργέστατα στους Αντιρρητικούς Λόγους του Καντακουζηνού, ένα έργο στο οποίο επιχειρείται η συγκριτική παρουσίαση παλαμικών και αντιπαλαμικών απόψεων, με εμφανή την προσπάθεια του Καντακουζηνού να κατοχυρώσει την ορθότητα των ησυχαστικών θέσεων. Για τον λόγο αυτό το εκτενέστατο, ανέκδοτο στο σύνολό του, αυτό κείμενο στην ουσία είναι μία «θεολογική ιστορία» των αρχών του ησυχασμού, η οποία σκοπίμως αντιπαρατίθεται στις αντιπαλαμικές θέσεις, όπως αυτές αποτυπώνονται στα τέσσερα «Κατά της των Παλαμιτών αιρέσεως» βιβλία του Κυπαρισσιώτη. Στην παρούσα, λοιπόν, μελέτη παρουσιάζονται συνοπτικά οι δύο κύριοι εκφραστές της ησυχαστικής έριδος του ΙΔ' αι., αλλά και το γενικότερο κλίμα μέσα στο οποίο έδρασαν και συνέταξαν τις πραγματείες τους.